Shindler's List

مردی که ابتدا برای تجارت و راه­ اندازی کارخانه در ابتدای جنگ جهانی دوم به لهستانِ تحت اشغال ناسیونال-سوسیالیسمِ نازی می­ رود، در انتها تمامِ ثروت خود را برای زنده­ نگه­داشتن هرچه بیشتر کارگران یهودی­ اش از دست می­ دهد. گرچه این فیلم قطعاً فیلمی است که از سویۀ ایدئولوژیک خالی نیست اما می­ توان از این امر گذر کرد، حتی با وجود این­که فیلم حول محور جنایاتی فجیع همچون قتل عام نازی­ ها می چرخد. استادیِ اسپیلبرگدر ساخت این فیلم به قدری است که در برخی سکانس­ ها تفکیک اخلاق از هر امر دیگری بسیار کم­رنگ می­ شود. مخاطب نم ی­تواند این همه خشونت و درندگی را ببیند و بازهم بی­ تفاوت و فارغ از موضع ­گیری بماند. دستِ ­کم این­ کار بسیار سخت است. وقتی آمون گات (قصاب نازی) صرفاً برای سرگرمی از اِیوان خانه­اش کارگر یهودی را نشانه می ­رود؛ وقتی بی هیچ سخنی مردم در کوچه و خیابان به ضرب گلوله کشته می ­شوند؛ وقتی دود کوره­ های آدم­ سوزی به آسمان می­ رود؛ وقتی ... آن­گاه مخاطب می­ ماند و ناباوری. آیا ممکن است انسان تا به این حد انسانیتش را ( اگر انسانیت را برابر با اخلاق بدانیم) فروبگذارد؟ بلافاصله می­توان شاهدمثال­هایی از ملل دیگر نیز سراغ گرفت؛ ویتنام، عراق، ایران، فلسطین، ژاپن، رواندا و... . مسأله این نیست که این ستم به دست نازی­ها بر یهودیان رفته است بلکه، آنچه دستِ­ کم برای من مهم است وحوشتِ نوع بشر است. گرچه ما همواره کوشیده­ ایم و می­کوشیم این خصلتِ منزجرکنندۀ انسان را نپذیریم اما فیلمی همچون "فهرست شیندلِر" ما را در برابر واقعیت عریانِ این امر قرار می­ دهد.

هر جامعه­ ای در معرض چنین چیزی است؛ میشائیل هانِکه در فیلم "رُبان سفید" زمینه­ های اجتماعی و فرهنگی شکل­ گیری نازیسم از دلِ خودِ جامعۀ آلمان را نشان داده ­است. به نظرم فیلم فهرستِ شیندلر را می­ توان با فیلم "پیانیست" از رومَن پولانسکی مقایسه کرد. در پیانیست، درندگی نازی­ها حولِ شخصیت پیانیست (آدریَن برودی) روایت می­شود و در فهرست شیندلر با محوریت اُسکار شیندلر (لیام نیسون). ضمن این­که این فیلم­ها هردو براساس داستانی واقعی ساخته شده­ اند. فهرست شیندلِر مخاطب را میخ­کوب می­کند و تا پایان همراه خود می ­کشاند. به قول راجر ایبِرت «فیلم 184 دقیقه است اما، همانند تمامی فیلم­ های بزرگ بسیار کوتاه به نظر می­رسد.»

نوشتۀ: مصطفی سلامتی؛ 1/12/1393