مزاحمت های جنسی
در قطعنامه 1993" رفع خشونت علیه زنان" که توسط مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد سوء استفاده از زنان چنین تعریف شده: هرگونه رفتار خشونت آمیزی که براساس جنسیت انجام شود و نتیجه حتمی با احتمالی آن آزارهای جسمی،جنسی یا روانی زنان و یا آسیب دیدن آنان باشد.
مزاحمت های جنسی به معنای عام آن در این طبقه بندی قرار می گیرد بعضی از اشکال آن در حریم خصوصی خانواده اتفاق می افتد که در این صورت رسوم اجتماعی و فرهنگ موجب توجیه و مشروعیت دادن به آن میشود سایر اشکال آن در قلمرو عمومی اتفاق می افتد نظیر مزاحمت های جنسی در محیط کار.
اصطلاح مزاحمت های جنسی در آمریکا با موج دوم فمینیستی شکل گرفت و در ابتدا این مسئله در محیط های کاری مطرح شد شامل موارد زیر می باشد:
پیشنهادات مکرر و یکطرفه لفظی یا جنسی، متلک پراندن ها، اظهار نظرهای موهن و تلویحات جنسی یا اشارات تبعیض آمیز جنسی که توسط شخصی (در محل کار) صورت گیرد و برای شخص مخاطب آزاردهنده باشد و باعث احساس خطر، حقارت، مرعوب شدن یا رنج در مخاطب شود یا در انجام کار او اختلال ایجاد کند.(فرهنگ نظریه های فمینیستی).
پذیرش وجود مزاحمت جنسی از سوی مردان نسبت به زنان به مثابه شکلی از خشونت جنسی در محل کار باعث شد مزاحمت جنسی از مساله ای خصوصی و فردی به دغدغه ای عمومی و سازمانی تبدیل شود.( منبع قبل)، بطوریکه در سال 1980 کمیسیون فرصتهای شغلی برابر (EEOC ) تعریفی از مزاحمت های جنسی در محیط کار ارائه داد:
مزاحمت های جنسی در محیط کار شامل اظهارات جنسی ناخوشایند، تقاضا برای موافقت با عمل جنسی و سایر رفتارهای کلامی یا بدنی که ماهیت جنسی دارند در زمانی که شرایط استخدام به پذیرش این رفتار یا عدم پذیرش آن وابسته باشد یا هنگامیکه این رفتار به مقدار زیادی با موفقیت کاری فرد تداخل داشته باشد یا باعث بوجود آمدن یک محیط کاری مرعوب کننده خصمانه یا ناخوشایند شود. (بهداشت روانی زن، 79 ، 130. )
هر چند این تعریف دقیقأ معلوم نمی کند که کدام رفتارها جزو مزاحمت های جنسی محسوب می شود اما آنچه مشخص است این است که وقتی خودداری یک زن از پذیرفتن درخواستهای جنسی رئیسش به مسدود شدن راه ارتقاء شغلی، تنزل مقام یا اخراج وی از کار منجر می شود در واقع مورد مزاحمت جنسی قرار گرفته است.
تا کنون کشورهای معدودی چون آمریکا و انگلیس مزاحمتهای جنسی در محیط کار را جرم محسوب نموده اند. کاترین مک کیسون مزاحمت جنسی را مظهر شیوه شیء سازی از زنان از سوی مردان می داند بسیاری از نویسندگان فمینیست نیز آن را نوعی خشونت جنسی توصیف می کنند. گیبسن بورل نیز مزاحمت جنسی را مکانیسمی میداند که مردان برای کنترل زنان در سازمان ها و شرکتها از آن استفاده می کنند.
شاید دقیق تر باشد که بگوییم این نوع رفتارها در تمام لایه های زندگی اجتماعی که زن و مرد در تعامل با هم قرار می گیرند، می تواند بروز کند: در خیابان، در وسائل نقلیه، در محیط کار و غیره .... بنا به قانون، عرف و فرهنگ جامعه که شکل دهنده حدود روابط زن و مرد هستند، این رفتارها شکل خاصی به خود میگیرد به طوریکه هر چند موارد مشابهی از مزاحمتهای جنسی در کشورهای غربی و امریکا یا جوامع شرقی و آسیایی وجود دارد اما موارد افتراق فراوانی نیز به چشم می خورد.
به عنوان مثال در جوامع اسلامی مثل ایران سخن گفتن از مسائل جنسی نوعی تابو محسوب می شود و هرگونه ارتباط جنسی (چون در آغوش گرفتن، بوسیدن و رابطه جنسی) بین زن و مرد بدون عقد ازدواج حرام می باشد و چنانچه چنین ارتباطی آشکار شودطبق قانون مجازات اسلامی بنا به متأهل یا مجرد بودن هر یک از طرفین مستوجب مجازات خاصی از شلاق تا سنگسار است. (ماده 63 تا 164 قانون مجازات اسلامی) در ایران همانند دیگر کشورهای اسلامی بکارت دختر بسیار مهم است. ارزش بکارت به حدی است که بسیاری قبل از ازدواج با مراجعه به پزشک گواهی اثبات باکرگی می گیرند و در بعضی نقاط ایران فقدان بکارت برای دختران به قتل دختر توسط افراد ذکور خانواده منجر می شود.
در این رابطه تحقیقی توسط نگارنده انجام شده است که به تشریح نتایج آن می پردازیم:
مزاحمت های جنسی در محیط کار – ایران
رایج ترین اشکال مزاحمت های جنسی در محیط کار به ترتیب فراوانی عبارتند از :
حرفهای معنا داری که بیشتر به شکل تمجید از زیبایی زن (اما با منظور خاص جنسی) گفته می شود.
1)نگاههای هیز
2)نزدیک شدن زیاد به زن در موقع کار
3)لمس بدن، دست و ...
5)و در معدود مواردی تقاضا برای رابطه جنسی و رفتن به جاهای خصوصی تر است.
عکس العمل های زنان نسبت به مزاحمتهای جنسی در محیط کار در بیشتر موارد فاصله گرفتن از فرد مهاجم، بی محلی و رفتار سرد با وی است و در مواردی که پیشنهاد رابطه جنسی به ایشان داده می شود، تظاهر به عدم درک موضوع می کند.
در تحلیل این مساله می توان گفت اینگونه اظهارات در حالتی که مرد حس برتری نسبت به زن دارد، بیان می شود. به عبارتی چنین افرادی خود را در موقعیت برتری ( چه از لحاظ شغلی و چه روانی ) می بینند که این موقعیت برتر به ایشان اجازه می دهد در مورد خصوصیات فیزیکی زن قضاوت کند.
زنانی که در محیط کار خود دچار مزاحمت جنسی می شوند در وضعیت پارادوکسیکالی قرار می گیرند: از طرفی وضعیت نابسامان اقتصادی نظیر فقر، تورم، نابرابری اقتصادی و عدم اشتغال برای زنان ایشان را به ماندن ترغیب می کند و از طرفی این زنان غالبأ قادر به تمرکز بر روی کار خود نیستند و در این حالت کاهش بهره وری این زنان را بیشتر در موقعیت اخراج از کار قرار می دهد که نتیجه مضاعف آن، فقر و وابستگی و آسیب پذیری بیشتر برای ایشان است.
مزاحمت های جنسی در خانه
مزاحمتهای جنسی در خانه یکی از صور خشونت خانگی علیه زنان محسوب می شود. منظور از مزاحمتهای جنسی در خانه انجام هرگونه تماس جنسی است که برخلاف میل زن انجام شود که شامل اعمالی نظیر تماس ساده، دستمالی و در نهایت تجاوز است. (حذف خشونت علیه زنان، 81 ، 8(
خشونت جنسی در خانه، شامل زنای با محارم، انجام اعمال جنسی بدون تمایل زن، اجبار زنان به رابطه جنسی با مرد غیر از شوهر، استفاده نکردن از وسائل جلوگیری در صورتیکه زن تمایلی به بچه دار شدن نداشته باشد، است. رایج ترین صور اشکال آزار دهنده رابطه جنسی در ایران طبق تحقیق نگارنده:
برای متأهلین انجام رابطه جنسی بدون تمایل زن یا رابطه جنسی از پشت(مقعد) و برای مجردین (بچه سال تا بزرگسال)دستمالی های جنسی از طرف اقوام مذکر خانواده است،که به تشریح آن می پردازیم:
مزاحمت های جنسی دختران
بسیاری از دختران قبل از ازدواج و در سنین مختلف(از بچگی تا بزرگسالی) هدف تمتع های جنسی اقوام نزدیک و دور مذکر خود قرار می گیرند. این مزاحمتها بیشتر شامل دستمالی بدن، دستمالی نقاط حساس بدن، در آغوش گرفتن و بوسیدن به اجبار می شود.
ارتباط جنسی پدر با دختر(زنای با محارم) نیز از مواردی است که شدیدأ توسط خانواده ها پنهان و تکذیب می شود اما گزارشهایی از سوی معلمان مدارس در این رابطه وجود دارد. افسردگی، انزواطلبی، عدم اعتماد به نفس دختران بهای سنگین این خشونتها برای دختران جوان می باشد.(کارگاه آشنایی با آزار جنسی – شهریور 82 ، خانم بختیاری نژاد).
دختران مجردی که آزار جنسی خانگی را تجربه کرده اند دچار حس انزجار از خود، انزجار از مردان، عصبیت فراوان، ناراحتی روحی، ترس و اضطراب، غمگینی، خجالت، شرم و گناه، شوکه شدن، احساس ضعف و مورد تجاوز واقع شدن، بوده اند. مضافاً اینکه اکثریت ایشان معترف بودند که با این اوصاف آنچه این موضوع را سخت تر می کرده این بوده که" نمی توانستند این قضیه را با کسی در میان بگذارند" .
عکس العمل این دختران در مقابل مزاحمتهای جنسی بیشتر فاصله گرفتن از مهاجم بوده است. هر چند میل به تلافی نیز در این دختران زیاد دیده شده است.
مزاحمت های جنسی در زنان
بسیاری از زنان متأهل نیز در زندگی خانوادگی خود دچار خشونت های جنسی می شوند. هر چند خود نسبت به آن واقف نباشند این زنان در طول زندگی مشترک خود از احساسات ضدو نقیضی که نسبت به همسر خود داشته اند می گویند بدون اینکه بدانند سر چشمه این احساسات چیست. اکثر این زنان دچار مزاحمتهای جنسی ( از نوع تجاوز و نرسیدن به ارگاسم ) از سوی شوهر خود شده اند.
در فرهنگ دینی ما مسلمانان اصلی بنام تمکین خاص وجود دارد که متأثر از آیه 223 سوره بقره به این مفهوم است" زنان شما کشتزار شما هستند پس هر زمان خواستید وارد کشتزارخود شوید " این آیه به همراه آیه 34 سوره نساء که مشتمل بر اصل برتری مرد نسبت به زن است. دستاویزهای محکم و مستدلی برای ارتباط جنسی با زنان بدون میل و رغبت ایشان شده است. تنها زمانهایی که ارتباط جنسی با زنان منع شده در زمان نفاص و حیض می باشد. همچنین در ماده 1108 قانون مدنی ایران آمده است که اگر زن بدون عذر موجه حاضر نشود با همسر خود زندگی کند یا با او رابطه جنسی داشته باشد حق گرفتن نفقه نخواهد داشت. این برداشتهای عرفی و دینی سبب شده تا رابطه جنسی برای زنان بیشتر حکم وظیفه پیدا کند تا یک احساس و میل که دو طرف می بایست در آن شریک باشند. علی رغم تأکید بسیاری از فقها و صاحبنظران دینی مبنی بر اینکه اسلام هیچگاه خشونت علیه زنان را نمی پذیرد.
عرف جامعه و برداشتهای سطحی از اسلام در این مورد قویتر از کنه اسلام عمل می کند.
زنان درگیر با این مشکل دچار احساسات متفاوت از دلتنگی تا تنفر از خود، تنفر از رابطه جنسی، افسردگی و پرخاشگری شده اند و همه یک دل که با این اوصاف تحمل می کردم. در مورد رابطه جنسی از مقعد عکس العمل های زنان بسیار متفاوت بود. به طوریکه زنانی برخلاف میل باطنی به این نوع رابطه تن می دادند اما بسیاری نیز به شوهرانشان اجازه چنین رابطه ای را نمی دادند. علت ماندگاری زنان در چنین محیط آزار دهنده ای از قول یکی از زنان اینطور بیان شده" خیلی مواقع خسته هستم و حوصله ندارم، شوهرم اول با خواهش بعد با دلخوری و قهر و در نهایت با تهدید به اینکه اگر تو به خواسته ام عمل نکنی مجبور می شم برم جای دیگه خودمو خالی کنم، منو مجبور می کنه کوتاه بیام و تن بدم ... .این کار را می کنم تا زندگیم از هم پاشیده نشود". این دید و وضعیت برای اکثر خانم ها مصداق دارد. عدم توجه به حقوق انسانی زنان، توجه بیش از حد به خانواده و ارزش منفی برای زنان مطلقه از سوی جامعه، نبود پشتوانه های مالی برای حمایت از زنان از مهمترین علت استمرار این وضعیت هستند.
مزاحمت های جنسی در محیط های علمی
با توجه به اینکه در ایران مدارس مختلط وجود ندارد، اولین تماس دختر و پسر در محیط های علمی دانشگاهی و آموزش گاهها یعنی در جاهایی که حداقل سن دختران و پسران از 18 سال به بالا است، اتفاق می افتد و در این محیط ها نیز دختران و زنان از جانب دانشجویان، اساتید، معلمان و مسئولین محیط ها دچار آزار جنسی می شوند این آزارها بیشتر به صورت نگاههای هیز، متلک و حرفهای رکیک، تماس های بدنی به ظاهر اتفاقی، نزدیک شدن زیاد به دختران و در مواردی درخواست ارتباط جنسی با ایشان و حتی نشان دادن آلت تناسلی گزارش داده شده است. در بیشتر موارد عکس العمل دختران به شکل کم محلی، بی توجهی، رفتن به مکان دیگر و نگاههای تند و خشن بروز کرده است.
مزاحمتهای جنسی در خیابان ها و وسائل نقلیه
در ایران اتوبوسها به عنوان بزرگترین وسیله حمل و نقل عمومی شناخته شده اند که دارای دو قسمت مجزا از هم برای زنان و مردان می باسند. این تفکیک موجب می شود که برخورد و اصطکاک زن و مرد در اتوبوس به حداقل خود برسد، اما این جداسازی در دیگر وسائل نقلیه عمومی نظیر مترو، تاکسی و مینی بوس دیده نمی شود. در این وسائل نقلیه آزار های جنسی بیشتر شامل تماس مردان با دست و نقاط حساس بدن زنان می باشد، عکس العمل زنان در برخورد با چنین مواردی بسیار متفاوت است از سکوت گرفته تا قرار دادن کیف به عنوان حایل تا فاصله گرفتن از طرف و تذکر دادن به وی و ناسزا گفتن.
در آزارهای خیابانی غیر از موارد ذکر شده در بالا با مزاحمت هایی چون حرفهای رکیک هم روبرو هستیم که رواج زیادی دارد، در معدود مواردی نشان دادن آلت جنسی نیز گزارش شده است. عکس العمل بیشتر دختران و زنان در مقابل شنیدن حرفهای رکیک سکوت و بی محلی است. اما در مورد نشان دادن آلت تناسلی توسط مردان عکس العمل های متفاوتی از فرار کردن تا ناسزا گفتن و در مواردی بی تفاوتی در زنان دیده می شود.
به عقیده بسیاری از صاحبنظران دلیل مزاحمتهای جنسی در قلمرو عمومی اینست که نوع تربیت خانوادگی به گونه ای است که مردان زنان را به عنوان ابژه های جنسی نگاه می کنند.
عدم رعایت حقوق شهروندی و احترام نگذاشتن به آن ، عدم توجه به ارزشها و اخلاق و دین نیز از دلایل دیگری است که موجب رواج این نوع آزارها در سطح جامعه می شود. طبق ماده 619 قانون مجازات اسلامی، هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شون و حیثیت به آنان توهین نماید به حبس از دو تا شش ماه و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
اما کمتر دیده یا شنیده شده که زنانی که دچار آزارهای جنسی خیابانی می شوند به مراجع قضایی مراجعه کنند، یک علت آن عدم آشنایی باذ این ماده واحده و دوم در صورت آشنایی با این ماده قانون، بی ارزش تلقی کردن این اعمال که بسیار هم شایع هستند و زمان بر بودن پروسه شکایت عنوان می شود. مضافاً بر اینکه با دید مردسالارانه جامعه در بیشتر موارد، دختران و زنان و یا نوع و پوشش و کنش آنها است که زیر سؤال می رود نه خاطی و رفتار آزاردهنده وی. مثل هایی چون کرم از خود درخت است یا تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها، نشان از نگرش منفی جامعه دارد.
در بازگویی رفتارهای آزار دهنده مردان در محفل های زنانه یکی از صحبتهایی که به کرات شنیده می شود این است که " اگر زن از عمل مردی منزجر شود، حتمأ عکس العمل نشان می دهد و سکوت نشانه رضایت است حتمأ طرف خودش هم به این کار راضی بوده" و کمتر به این قضیه توجه می شود که در یک نظام مردسالار سکوت زنان نیز نشان از سرکوب آنان است.