هنجاریابی پرسشنامه افکار خودآیند در دانشجویان دانشگاه تهران

هنجاریابی پرسشنامه افکار خودآیند در دانشجویان دانشگاه تهران

حسین کاویان فر^*,1، فرشته باعزت²، معصومه بهرامی³

1- دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی- دانشگاه مازندران - بابلسر

2- دانشیار گروه روان شناسی دانشگاه مازندران - بابلسر

3- کارشناس ارشد سنجش و اندازه گیری دانشگاه علامه طباطبایی - تهران

خلاصه

زمینه: مبنای زیربنایی نظریه افکار خودآیند مبتنی بر افسردگی این است که افرادی که نشانگان افسردگی را نشان می‌دهند، تمایل شناختی به تفسیر رویدادهای زندگی توسط طرحواره‌های منفی دارند که در طول سال‌های شکل‌گیری رشدشان آموخته‌اند. هدف از انجام این پژوهش ساخت و هنجاریابی مقیاس افکار خودآیند در دانشجویان دانشگاه تهـران است. روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل دانشجویان دانشگاه تهران بود. از این تعداد 400 نفر به عنوان نمونه، با استفاده از شیوه نمونه‌گیری تصادفی انتخـاب شـدند و پـس از توزیـع پرسشنامه، از روایـی محتـوایی، روایـی عـاملی اکتشـافی و تاییـدی اسـتفاده گردیـد. نتـایج تحلیـل اکتشـافی، افکار خودآیند را در چهار مولفه از این افکار خودآیند شامل: ناسازگاری شخصی و تمایل به تغییر  (PMDC) ، خودپنداشت منفی و انتظارات منفی(NSNE)، اعتماد به نفس پایین (LSE) و درماندگی نام‌گذاری کرد. همچنین در تحلیل تاییدی میزان شاخص‌های برازش به نسبت مطلوب بود. برای محاسبه پایایی مقیاس افکار خودآیند از روش آلفای کرونباخ استفاده شد کـه 91/0، بـرای عامـل اول80/0، عامـل دوم89/0، عامل سوم78/0، عامل چهارم82/0بـرآورد شـد. بـر ایـن اسـاس، مقیـاس افکار خودآیند از پایایی بالایی برخوردار است.

کلمات کلیدی: هنجاریابی، افکار خودآیند

1. مقدمه

افسردگی از زمان آغاز بشر با او بوده است. افسردگی یکی از رایج ترین اختلالات روانی است و رو به افزایش گذاشته است(روزنهان[1] و سلیگمن[2]، 1388). پیش بینی شده است که در سال 2020 افسردگی شایع ترین و پرهزینه ترین بیماری خواهد بود(گینزبرگ[3]، این دور[4] و سولومون[5]، 2010). دیدگاه منفی به خود یکی از ویژگی های بارز افسردگی است که در چهارمین مجموعه بازنگری شده تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا(DSM-IV-TR) تحت عنوان احساس بی ارزشی گنجانده شده است(انجمن روانپزشکی آمریکا، 2000). افراد مبتلا به افسردگی دارای دیدگاه منفی و بدبینانه نسبت به خود، محیط اطراف و آینده هستند(جودیت بک[6]، 2011). همچنین افکار افسرده واربرای محتوای مربوط به خود منفی تر است تا نسبت به محتوایی که به یک عامل بیرونی دلالت دارد. افراد افسرده در مقایسه با افراد غیر افسرده، دیدگاه منفی تری نسبت به خود در مقیاس های خودگزارش دهی نشان می دهند. آن ها پیش بینی های منفی تری در باره آینده خود دارند و با تفکر و خلق منفی تری به انعکاس خود می پردازند(ویسکو[7]، 2009). افراد افسرده حرمت خود پایین تری دارند(رابرتز[8] و کندلر[9]، 1999) و برای توصیف خود بیشتر از واژگان منفی استفاده می کنند(بردلی[10] و متیوز[11]، 1988). افراد افسرده در باره خود، آینده و جهان پیرامون خود سوگیری پردازش اطلاعات منفی نشان می دهند که بک آن را سه گانه شناختی تفکر خودکار منفی می نامد و ویژگی آن ناامیدی، بی ارزشی و انتظارات منفی است(واتسون[12]، مک وی[13]، اسمیت[14]، سالسمن[15]،کمبل[16] و ناتن[17]، 2009). افکار منفی در باره خود عبارت است از، اعتقاد فرد افسرده به این که او معیوب، به درد نخور و بی کفایت است. حرمت خود کم فرد از اعتقاد او به این که معیوب است ناشی می شود. چنانچه او تجربیات خوشی داشته باشد آن ها را به عدم شایستگی شخصی نسبت می دهد. چون او باور دارد که معیوب است، معتقد است هرگز به خشنودی دست نخواهد یافت(بک[18] و همکاران، 1979). افکار منفی فرد افسرده در باره تجربه شامل تعبیر اوست که آنچه برای او اتفاق می افتد ناگوار است. حتی زمانی که دیدگاه های مثبت معقول تری در باره تجربه او وجود دارد، او به منفی ترین تعبیر ممکن در مورد آنچه برای او اتفاق افتاده است، گرایش دارد(بک، شاو[19]، راش[20] و امری[21] 1979). بازخورد منفی فرد افسرده در مورد آینده، بازخورد درماندگی است. زمانی که او به آینده فکر می کند باور دارد وقایع منفی که اکنون برای او اتفاق می افتد به خاطر نقایص شخصی او، در آینده نیز ادامه خواهند یافت(بک و همکاران، 1979). بسیاری از انسان ها به دلایل مختلف و به درجات و طول زمان متفاوت دچار افسردگی می شوند و شیوه های متفاوتی را جهت انطباق با افسردگی به کار می برند. در هر لحظه از زمان 4 تا 15 درصد افراد جامعه از نظر بالینی، معیارهای لازم جهت تشخیص افسردگی را دارا هستند(جانگسما[22] و پالچ[23]، 2000). به غیر از عوامل ارثی، نقش الگوهای شناختی(بک، 1967) نومیدی و سبک اسنادی(کاسلو[24]، براون[25] و میس[26]، 1994) ارزیابی منفی از خود(کندال[27]، کانت ول[28] و کازدین[29]، 1989) وجود مشکل در پردازش اطلاعات(گاربر[30]، برافلات[31] و زی من[32]، 1991) و تمایل به تحریف و ایستادگی در مقابل اصلاح خلق منفی(گاربر و همکاران، 1991) در این اختلال نشان داده شده است. بسیاری از افراد افسرده در توانایی تفکر، تمرکز، یا تصمیم گیری مشکل دارند. احتمال دارد به آسانی دچار حواسپرتی شوند یا مشکل حافظه داشته باشند. در اکثر موارد ممکن است افکار مربوط به مرگ، اندیشه هایی در باره خودکشی وجود داشته باشد. دامنه این افکار از تفکر به خودکشی تا اقدام به آن متغیر است. فراوانی، شدت و مهلک بودن این افکار نیز در نوسان است(انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013). افسردگی اساسی منجر به اختلال های روان شناختی همآیند می شود و خطر خودکشی را افزایش می دهد. پژوهش ها نشان می دهد، افسردگی اساسی همچنان یک تهدید جدی برای بهداشت و سلامت عمومی و روابط بین فردی، کیفیت زندگی و کیفیت زندگی شغلی افراد محسوب می شود(پاتل[33]، خلاف [34]و آیزناستین[35]، 2016، مونهوس[36] و همکاران، 2016، اینرگرام[37]، 2016). به عبارتی آنچه افراد را به لحاظ روانی در برابر افسردگی آسیب پذیر می کند، دسترسی آسان و سریع به افکار، خاطره ها و نگرش های منفی در موارد پایین بودن خلق و نشخوارهای فکری در باره افکار، خاطره ها و حس های بدنی منفی است. یکی از شناخته شده ترین نظریه ها در خصوص علت، روشن سازی و تداوم افسردگی توسط بک، راش و شاو مطرح شده است. مبنای زیربنایی این نظریه این است که افرادی که نشانگان افسردگی را نشان می دهند، تمایل شناختی به تفسیر رویدادهای زندگی توسط طرحواره های منفی دارند که در طول سال های شکل گیری رشدشان آموخته اند(بک،راش و شاو،1979). طرحواره های منفی نهفته باقی می مانند و از طریق رویدادهای محیطی به ویژه رویدادهای پرتنش زندگی فعال شده و متعاقبا منجر به افسردگی می شوند(گرینبگ[38]،استوپلین[39]،داسچ[40] و مارتین،2005). زمانی که طرحواره ای فعال شد، تجارب جدید با توجه به این طرحواره، واقعیت را به شیوه ای منفی تحریف می کنند(کاسلو،استارک[41]،پرینتز[42]،لیوینگستون[43] و تسای[44]،1992). بر اساس این دیدگاه، افکار خودآیند و باورهای ناکارآمد در رشد و تداوم افسردگی مهم هستند(تیمبرمونت[45] و پریت[46]،2006). نظریه شناختی بک در مورد افسردگی، فرض را بر این قرار داده است که یک مولفه مهم افسردگی مجموعه ای از شناخت های منفی یا طرحواره ها است(مارتین،2001). شناخت های منفی در افراد افسرده بیانگر دیدگاه منفی نسبت به خود، دنیا و آینده است(باسل[47]،2009). این دیدگاه ناکارآمد در مورد خود، دنیا و آینده به عنوان مثلث شناختی معروف است(مارتین،2001). افکار خودآیند منفی، سبک اسنادی خودتحقیر کننده و تفکرات درماندگی، همگی با افسردگی فعلی افراد ارتباط دارند(بارنت[48] و گاتلیب[49]،1988). خطاهای شناختی در تفکر شامل تفکر انتزاعی، استنتاج دلبخواهی و تفکر دو قطبی تداوم این طرحواره را به دنبال دارد و دید منفی خود را با وجود شواهد عینی بر علیه آن اعتبار می بخشد(گرینبگ،استوپلین،داسچ و مارتین،2005). در مدل شناختی بک و همکاران(1976 و 1979) افکار اتوماتیک به عنوان ارزیابی شخصی از موقعیت یا رویدادهای خاص درنظر گرفته می شوند. در واقع افکار اتوماتیک افکاری هستند که موازی با افکار آگاهانه و آشکار در ذهنمان جریان دارند. در نظر داشته باشید که این افکار مختص کسانی که به بیماری روانی مبتلا می شوند، نیست. همه ما دارای این افکار هستیم، این افکار سریع هستند، ناگهان به ذهن آمده، سریع و کوتاه بوده و شما کمتر از آن ها آگاه هستید. اما از هیجانی که تولید می کنند به خوبی آگاهی دارید، زیرا بعد از این که این افکار به ذهنتان می آیند بسته به مثبت یا منفی بودنشان در شما هیجان خوب یا بد ایجاد می کنند. به دلیل این که ما از افکار اتوماتیک خود اطلاعی نداریم در نتیجه بیشتر احتمال دارد که آن ها را بدون ارزیابی به عنوان واقعیت بپذیریم. ولی می توانیم یاد بگیریم که با توجه به تغییرات هیجانی و احساسی خویش، افکار اتوماتیک مان را شناسایی کنیم. به عنوان مثال، می توانیم هر وقت متوجه احساس ناراحتی در خودمان شدیم از خود بپرسیم، همین الآن چی از ذهنم می گذره؟(جودیت بک، 2011).  بر اساس مدل شناختی بک(1967) افکار خودکار منفی، که اشاره به ارزیابی سریع منفی افراد در مورد خودشان، جهان پیرامون شان و آینده شان دارد، نقش مهمی در سبب شناسی و پدیدارشناسی افسردگی بازی می کند(بک، 2008). افکار خودکار منفی، افکار وابسته به موقعیت و ناخواسته ای هستند که در شرایط تجربه پریشانی های هیجانی مثل افسردگی و اضطراب به ذهن فرد وارد می شوند(جودیت بک، 2011). در نتیجه می توان گفت افکارخودآیند ویژگی زیر را دارند: همه افراد این افکار را دارند، به ندرت از آنها آگاهیم ولی با اندک آموزشی میتوانیم از آنها آگاه شویم،تحت فشار، شدت می یابند و منفی هستند، ناگهان به ذهن آمده و خودآیند و اتوماتیک هستند. یکباره برانگیخته می شوند. سریع و کوتاه هستند. وقتی که مضطربیم، صحیح به نظر می رسند، به باورهای زیربنایی ربط دارند و شخصی هستند. ناراحتی ایجاد می کنند. مراجع، بیشتر از هیجان همراه آنها خبر دارد تا خود آنها، هیجان تولید شده رابطه منفی با فکر زیربنای آن هیجان دارد. می تواند کلامی، تصویر ذهنی یا هر دو باشند و بر اساس اعتبار و کاربرد آنها میتوان آنها را ارزیابی کرد.

با توجه به مبانی نظری فوق، بالا بودن آمار افراد مبتلا به افسردگی در کشور ایران و هزینه های بالایی که بر نظام بهداشتی کشور تحمیل می کند و همچنین با توجه به اهمیتی که مثلث شناختی در ایجاد و تداوم افسردگی دارد، پرسشنامه افکار خودآیند می تواند اندازه گیری استانداردی برای سنجش بعد شناختی آن محسوب گردد. بنابراین هنجاریابی پرسشنامه ای که این بعد را در افراد افسرده بسنجد، ضرورتی انکارناپذیر است. زیرا این پرسشنامه به درمانگران، مشاوران، روان شناسان و روانپزشکان در ارزیابی هرچه بهتر و همه جانبه تر افراد افسرده و نشان دادن تغییرات پایدار در طی جلسات و بعد از درمان کمک می کند. همچنین به نظر می رسد پرسشنامه افکار خودآیند، می تواند پاسخگوی نیاز پژوهشگران برای کمک به کاهش شدت افسردگی در جامعه باشد. از این رو برای پاسخگویی به این ضرورت، در این مطالعه پرسشنامه افکار خودآیند که توسط کندال و هولون[50](1980)ساخته شده است روی جمعیت غیر بالینی از دانشجویان دانشگاه تهران هنجاریابی خواهد شد.

بیماری های مزمن به عنوان یکی از شایع ترین و عمده ترین مسائل مرتبط با سلامتی عنوان شده اند که هزینه های عمده ای را به مراکز بهداشتی و سلامت روان تحمیل می کنند و نیز باعث تخلیه میزان زیادی از منابع فیزیولوژیکی و هیجانی افراد مبتلا می گردد. به افسردگی به دلیل تنوع نشانگان، عودهای مکرر و تحمیل آسیب های کارکردی به عنوان یکی از پیچیده ترین اختلالات مزمن نگریسته می شود که می تواند باعث تشدید درد، خستگی و انزوا گردد. افسردگی به عنوان یک اختلال خلقی با احساس ناامیدی و غمگینی مزمن توصیف شده که تاثیر منفی شدیدی بر کیفیت زندگی ادراک شده فرد دارد. در سال های اخیر افسردگی به عنوان یک مسئله عمده مرتبط با سلامتی مطرح شده است(وینتر[51]، کاندی[52] و سالیوان[53]، 2010). سازمان بهداشت جهانی، افسردگی را در ردیف چهارم فهرست حادترین مشکلات بهداشت عمومی در سراسر جهان قرار داده است(کاپلان [54]و سادوک، 2000). پیش بینی می شود این اختلال از لحاظ فراوانی در سال 2020 در مرتبه دوم بیماری های وخیم قرار گیرد(سامپسن[55]، 2001) و یکی از مشکلات شایع در میان نوجوانان و جوانان در جهان و در کشور ماست. چنانچه امروزه حدود 450 میلیون نفر از مردم دنیا از یک بیماری روانی یا رفتاری رنج می برند و بیش از 150 میلیون نفر از مردم دنیا در هر برهه از زمان از افسردگی رنج می برند(کاپلان و سادوک، 2000). همچنین در بین بیماری های عصبی و روانی، افسردگی شایع ترین بیماری(حدود 20 درصد) شناخته شده است(سینها[56]،2004). افسردگی نه تنها به دلیل شیوع بالا، بلکه به دلیل پیامدهای زیان بار آن و هزینه های مالی سنگینی که در بخش درمان ناشی از افسردگی به جامعه تحمیل می کند، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران است. بنابراین به نظر می رسد که پرداختن به این اختلال در فرآیند بهداشت روانی جامعه سودمند باشد. اختلال افسردگی اساسی یکی از شایع ترین اختلال های روانی است(آونولی[57]،شلی[58]،سونسن،2015،بنتلی[59]،پاگالیا[60] و سیمپسون، 2014،گودفرین[61] و ون هرینگن[62]، 2010). بار قابل ملاحظه هیجانی، اجتماعی و اقتصادی اختلال افسردگی برای مبتلایان، خانواده و اجتماع از یکسو و تخمین شیوع سالانه، همچنان افسردگی را در حوزه مسایل بهداشت و روان به عنوان یکی از محورهای اساسی در پژوهش ها باقی نگه داشته است(هاسین،گودوین،سیمسون، 2005). پژوهش ها نشان می دهند که بیماران مبتلا به اختلال افسردگی قادر به بازداری اطلاعات با بار منفی نیستند و از سوی دیگر سطوح تفکر منفی تکراری مثل نشخوار ذهنی را افزایش می دهند(جورمن[63]،2010).

پرسشنامه افکار خودآیند ATQ در سال 1980 توسط کندال و هالون به منظور ارزیابی مولفه شناختی افسردگی از دید خود فرد تهیه شد. این آزمون 30 گویه ای، میزان خودگویی های درونی منفی فرد را مورد سنجش قرار می دهد. این گفتگوهای منفی پنهان نقش مهمی در ظهور، تداوم و درمان آسیب های روان شناختی مختلف از جمله افسردگی دارند. پرسشنامه افکار خودآیند 4 بعد از این افکار را در قالب 4 خرده مقیاس با تعداد سوالات مشخص برای هریک مورد بررسی قرار می دهد. از این ابزار می توان به منظور ارزیابی تغییراتی که در جریان درمان روی می دهد، استفاده کرد.این آزمون برای ارزیابی فراوانی اظهارات منفی خودآیند در باره خود که به وسیله هولون و کندال به منظور ارزیابی شناختی خودافشایی در افسردگی ساخته شده است. ثبات درونی این پرسشنامه با ضریب آلفای 97/0 بسیار خوب است(هولون و کندال، 1980). این پرسشنامه چهار جنبه افکار خودآیند شامل سازگاری شخصی و تمایل به تغییر، خودپنداره منفی و انتظارات منفی، اعتماد به نفس پایین و ناامیدی را می سنجد. در ایران این پرسشنامه تاکنون هنجاریابی نشده است که در این پژوهش برای اولین بار در نمونه ای وسیع به آزمون گذاشته خواهد شد و اعتبار آن در جامعه ایرانی بر روی نمونه غیر بالینی از دانشجویان سنجیده خواهد گردید. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به پرسش زیر است:

1) آیا ابزار محقق ساخته توسط محقق، برای سنجش افکار خودآیند از روایی لازم برخوردار است؟

2) آیا ابزار محقق ساخته توسط محقق، برای پرسشنامه افکار خودآیند از پایایی لازم برخوردار است؟

2. روش

بر مبنای هدف اصلی، این پژوهش بر اساس داده های خودگزارش دهی انجام شده است. روش پژوهش از نوع توصیفی می باشد. همچنین پژوهش حاضر از نظر هدف بنیادی، و از نظر روش جمع آوری داده ها از نوع همبستگی است.با توجه به هدف پژوهش که هنجاریابی پرسشنامه افکار خودآیند بود، جامعه آماری شامل تمام دانشجویان شاغل به تحصیل دانشگاه تهران در سال 1395 بودند.

شرط اساسی یک بررسی خوب یک روش نمونه گیری صحیح است. نمونه انتخاب شده بایستی معرف جامعه باشد. به این منظور تعداد 400 نفر آزمودنی غیر بالینی، به روش خوشه ای تصادفی یک مرحله ای از بین آن ها انتخاب شدند. قبل از اجرای پرسشنامه، هدف مطالعه و شرط محرمانه ماندن اطلاعات برای آزمودنی ها بیان شد. یعنی ابتدا فهرستی از تمام دانشکده های دانشگاه تهران به همراه تعداد دانشجویان تهیه شد. سپس به روش تصادفی تعداد 4 دانشکده انتخاب شد. نمونه پژوهش 400 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای یک مرحله ای بودند. به این نحو که پس از استخراج تعداد تقریبی دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه تهران که در سال 1395 بالغ بر 35000 نفر در قالب 21 دانشکده می باشد، سپس در این مرحله از این تعداد 4 دانشکده به تعداد تقریبی 7000 نفر دانشجوی شاغل به تحصیل به عنوان جامعه آماری تعیین شد. برای برآورد حجم نمونه به جدول مورگان رجوع شد که نمونه ای به اندازه 364 نفر جهت پژوهش در اختیار می گذارد. هرچند که پژوهشگران نمونه خود را به تعداد 400 نفر به منظور تعداد پرسشنامه های برگشتی، نواقص و افت در حین اجرا افزایش دادند. برآورد حجم نمونه گامی اساسی و مهم در انجام یک پژوهش است که اکثر پژوهشگران در شروع مطالعه خود با آن سروکار دارند. در مواردی که واریانس جامعه با درصد مورد نیاز را در اختیار پژوهشگر نباشد، می توان از جدول مورگان برای برآورد حجم نمونه استفاده کرد. این جدول حداکثر تعداد نمونه را در برآورد و میزان شیوع نشان می دهد.جدولی که به نام مورگان معروف است یکی از پرکاربردترین روش های محاسبه حجم نمونه آماری است که توسط مورگان و کرجسی تدوین شده است و به ازای مقادیر مختلف از اندازه های جامعه با استفاده از فرمول کوکران نمونه را برآورد کرده اند.

3. ابزار پژوهش

پرسشنامه افکار خودآیند(ATQ): آزمونی است که برای فراوانی اظهارات منفی خودکار در مورد خود است. این اظهارهای منفی ناآشکار نقش مهمی در ایجاد، دوام و درمان آسیب های روان شناختی مختلف از جمله افسردگی ایفا می کند. این پرسشنامه 4 جنبه از این افکار خودآیند شامل: ناسازگاری شخصی و تمایل به تغییر(PMDC)، خودپنداشت منفی و انتظارات منفی(NSNE)، اعتماد به نفس پایین(LSE) و درماندگی را می سنجد. این پرسشنامه به خصوص از این جهت ارزشمند است که برای سنجش تغییر شناخت های مربوط به مداخلات بالینی همینطور و به منظور ارزیابی شناختی خودافشایی در افسردگی ساخته شده است. این پرسشنامه روی نمونه ای مرکب از 312 دانشجوی دانشگاه هنجار شده است. این پرسشنامه 30 سوالی در یک طیف 5 نمره ای از هرگز تا همیشه به روش لیکرت درجه بندی می شود. البته بعضی سوال ها به صورت معکوس نمره گذاری می شوند. نمرات بالاتر نشانگر دیدگاه منفی و نمرات پایین تر بیانگر دیدگاه مثبت می باشد. اعتبار و روایی این پرسشنامه از ثبات درونی بسیار خوبی برخوردار است. در این هنجاریابی آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه و خرده مقیاس ها محاسبه گردید. ضریب آلفای کل آن 97/0 گزارش شده است. آلفای کرونباخ یکی از روش های محاسبه اعتبار و اعتماد علمی پرسشنامه ها می باشد. 30 سوال آن از یک مخزن صد سوالی انتخاب و استخراج شده است که همه عبارت ها می توانستند به طور معناداری آزمودنی های افسرده را از غیر افسرده متمایز کنند. همچنین همبستگی معنادار نمرات پرسشنامه افکار خودآیند با پرسشنامه افسردگی بک BDI و مقیاس افسردگی MMPI حاکی از اعتبار همزمان این آزمون است. اعتبار همزمان آن از طریق همبستگی معنی دار 79/0 با پرسشنامه افسردگی بک اثبات گردیده است(کندال و هالون،1980).

پرسشنامه افسردگی بک: این پرسشنامه در ابتدا توسط آرون تی بک در دهه 1960و به منظور سنجش و ارزیابی بود یا نبود افسردگی و نیز شدت آن در نوجوانان و بزرگسالان تهیه شده است و در سال 1971 مورد تجدید نظر و در سال 1978 انتشار یافت. این پرسشنامه دارای 21 سوال است که هر پرسش آن چهر گزینه (3-2-1-0) دارد. نمره کل افسردگی در دامنه بین 0 تا 63 متغیر است. اعتبار و روایی این پرسشنامه در سال های 1979، 1985 و 1986 به ترتیب توسط مارک، مندلسون و وارباف مورد بررسی قرار گرفت. در مطالعه‌ ای در دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیمارستان روزبه برای این آزمون اعتبار 77/0 و روایی 70/0 به‌دست آمد. همچنین واهب زاده(1352) و پرتو(1353) ارزیابی تشخیصی آن را مورد تایید قرار داده اند. لازم به ذکر است که پرتو(1370) این آزمون را بر روی جمعیت ایران میزان کرد.

3. اجرا

بعد از تهیه پرسشنامه 30 سوالی و انجام مراحل مقدماتی پژوهشگران پرسشنامه را از زبان انگلیسی به فارسی برگرداندند و از نظر معنا، واژه گزینی آن را با متن اصلی مقایسه، تطبیق و سپس اجرا کردند. سپس به منظور دستیابی به روایی بالاتر،این پرسشنامه به همراه یک پرسشنامه شناختی همگرا و یک پرسشنامه هیجانی واگرا، در بین 30 نفر از دانشجویان در همه مقاطع تحصیلی به عنوان اجرای مقدماتی(پایلوت) اجرا شد. در این مرحله، پس از تجزیه و تحلیل داده های حاصل از اجرای مقدماتی، آلفای کرونباخ 94/0 بدست آمد.

در مرحله بعد اجرای اصلی بر روی 400 نفر از دانشجویان انجام شد. به این صورت که 400 پرسشنامه در میان افراد نمونه توزیع شده و از آن ها خواسته شد تا پرسشنامه های مذکور را پاسخ دهند. برای سنجش روایی پرسشنامه از روش روایی همزمان و همجنین با استفاده از نرم افزار های معتبر استفاده شد. برای سنجش پایایی نیز از روش آماری ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که مقدار کل 93/0 بدست آمد. جهت سنجش روایی به روش روایی همزمان از پرسشنامه افسردگی بک نیز استفاده شد. بررسی روایی پرسشنامه، از روش همبستگی درونی برای کل پرسشنامه و خرده مقیاس های آن و روایی همزمان با پرسشنامه افسردگی بک محاسبه شد. اعتبار مقیاس نیز با بکارگیری روش آلفای کرونباخ 65/0 محاسبه شد.

4. یافته های پژوهش

هدف پژوهش حاضر، بررسی شاخص‌های روانسنجی پرسشنامه افکار خودآیند در جامعه ایرانی بود.  برای سنجش روایی این مقیاس از تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی استفاده شد.

سوال1) آیا ابزار محقق ساخته توسط محقق، برای سنجش افکار خودآیند از روایی لازم برخوردار است؟

آزمون کایزر- مایر- اولکین[64] اولین هدف تحلیل عاملی را مبنی بر اینکه آیا واریانس متغیرهای تحقیق تحت تاثیر واریانس مشترک برخی عامل‌های پنهانی و اساسی هست را مورد آزمون قرار می‌دهد. مقدار این آماره در پژوهش حاضر برابر با 93/0 می‌باشد که انجام تحلیل عاملی برای داده‌های مورد نظر امکان‌پذیر بوده و می‌توان داده‌ها را به یک سری عامل‌های پنهانی تقلیل داد. در ادامه جدول یافته‌های این دو آماره آورده می‌شود:

تحلیل عامل اکتشافی

جدول1: آزمون KMO و کرویت بارتلت

برای بررسی روایی سازه این مقیاس از تحلیل اکتشافی استفاده شد.  در تحلیل عاملی با استفاده از روش تحلیل مولفه‌های اصلی و با استفاده از چرخش واریماکس و مقادیر بالاتر از یک، 4 عامل شناسایی شد.

جدول2: نتایج تحلیل عامل اکتشافی پرسشنامه افکار خودآیند

5. تحلیل عامل تاییدی

به منظور روایی عوامل استخراج شده پرسشنامه افکار خودآیند (عوامل4گانه) از نرم افزار لیزرل استفاده شد.

جدول3: شاخص‌های نیکویی برازش پرسشنامه افکار خودآیند

     چنانچه در جدول3 مشاهده می‌شود، میزان AGFI، NNFI، CFI، GFI ، NFI و RMSEM به ترتیب 60/0، 78/0، 75/0، 63/0، 69/0 1/0 می‌باشد. تحلیل برازش نسبتا قابل قبولی را گزارش می‌دهد.

شکل1. الگوی اندازه گیری پرسشنامه افکار خودآیند

1)      آیا ابزار محقق ساخته توسط محقق، برای پرسشنامه افکار خودآیند از پایایی لازم برخوردار است؟

برای سنجش پایایی پرسشنامه افکار خودآیند از روش آلفای کرونباخ استفاده شد.

                             جدول4: ضریب پایایی پرسشنامه افکار خودآیند و مولفه‌های آن

با توجه به جدول4، پایایی به‌دست آمده از پرسشنامه افکار خودآیند 93/0 می‌باشد. بنابراین این ابزار از پایایی قابل قبولی برخوردار است.

6. بحث و نتیجه گیری

در رابطه با روایی محتوا نظر ده نفر صاحب‌نظر در این رشته روان‌شناسی بررسی شد. و پرسشنامه با اصلاحات لازم مورد تایید قرار گرفت. تحلیل اکتشافی، چهار مولفه برای افکار خودآیند استخراج کرد و تحلیل تاییدی نیز آن را تایید نمود. بنابراین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد ابزار ساخته شده توسط محقق، برای سنجش افکار خودآیند از روایی لازم برخوردار است. می‌توان گفت که نتایج به‌دست آمده از این پژوهش با برخی یافته های پژوهش‌های قبلی از جمله مارتین (2001)،  افکار خودآیند منفی، سبک اسنادی خودتحقیر کننده و تفکرات درماندگی، همگی با افسردگی فعلی افراد ارتباط دارند (بارنت و گاتلیب،1988) همسو است. همچنین  در مدل شناختی بک و همکاران (1976 و 1979) افکار اتوماتیک به عنوان ارزیابی شخصی از موقعیت یا رویدادهای خاص درنظر گرفته می شوند. در واقع افکار اتوماتیک افکاری هستند که موازی با افکار آگاهانه و آشکار در ذهنمان جریان دارند، همسویی بالایی وجود دارد.به طور کلی نتایج حاضر نشان داد که مقیاس افکار خودآیند در جامعه فعلی از خصوصیات روان‌سنجی قابل قبولی برخوردار است و محققان از آن می‌توانند به عنوان ابزاری معتبر در اندازه‌گیری مسئولیت‌پذیری در ابعاد ذکر شده استفاده نمایند. همچنین این مقیاس می‌تواند در موقعیت‌های تربیتی و پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه جامعه پژوهش محدود به منطقه دانشجویان دانشگاه تهران است، لذا پیشنهاد می‌شود چنین پژوهشی در خصوص تعییت روایی و پایایی مقیاس در سایر جاها نیز انجام شود.

7. مراجع